15 listopada 2023 roku weszły w życie ważne zmiany w prawie dotyczące dziedziczenia. Część spadkobierców, którym ustawa przyznawała do tej pory prawo dziedziczenia tracą je wraz z wejściem nowych przepisów. Pojawiły się również nowe przesłanki niegodności dziedziczenia i inne zmiany uchwalone przez sejm. W tym artykule omówimy zatem, jakie zmiany w prawie spadkowym weszły w życie i na czym one polegają. Nowelizacja została wprowadzona ustawą z dnia 28 lipca 2023 roku.

Zawężenie kręgu spadkobierców powołanych do dziedziczenia z ustawy

Nowe zasady dotyczą trzech ustaw: Kodeksu Cywilnego, Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego oraz Kodeksu Postępowania Cywilnego. Nowelizacja Kodeksu Cywilnego to w pierwszej kolejności zawężenie kręgu spadkobierców ustawowych w sytuacji, kiedy do spadku powołani są dziadkowie. Zgodnie z art. 934 § 2, § 2 (1) i § 3:

§ 2. Jeżeli którekolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych.
§ 2 (1). Jeżeli dziecko któregokolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych.
§ 3. W braku dzieci i wnuków tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych. 

Zgodnie z powyższym, w przypadku, kiedy jeden z dziadków nie dożyje otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy), jego udział spadkowy wędruje do jego dzieci w częściach równych, a kolejno do wnuków (gdyby dzieci nie dożyły również otwarcia spadku), a również w ich braku przypada pozostałym dziadkom. Na czym polega zmiana? Dotychczas przepis mówił o zstępnych, zatem nie zawężał kręgu jedynie do dzieci dziadków spadkodawcy i ich dzieci. Oznacza to, że z kręgu dziedziczenia wyłączono cioteczne lub stryjeczne wnuki i dalsze pokolenia. Jak to powinno się przenieść na kanwę postępowania sądowego? Otóż, ta zmiana powinna znacznie przyspieszyć postępowania spadkowe w niektórych przypadkach, ponieważ sąd nie będzie już zmuszony do poszukiwania dalszych krewnych spadkodawcy. 

Uznanie niegodnym dziedziczenia

Kolejną ciekawą zmianą w Kodeksie Cywilnym jest dodanie nowych przesłanek niegodności dziedziczenia, a są to: 

1. uporczywe niewykonywanie obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy, określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową wobec spadkodawcy oraz
2. uporczywe uchylanie się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.

Obie przesłanki to odpowiedź na potrzeby społeczeństwa i zwiększenie ochrony interesów innych spadkobierców, którzy mogą zostać wykluczeni w przypadku, kiedy do dziedziczenia zostałaby powołana przed nimi osoba unikająca wcześniej wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego czy podstawowych obowiązków związanych ze sprawowaniem nad nim pieczy. Zmianę też również należy ocenić pozytywnie względem wzmocnienia ochrony więzi rodzinnych i samego obowiązku alimentacyjnego. 

Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku

Następna zmiana dotyczy kwestii złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku. Do tej pory termin na złożenie takiego oświadczenia wynosił sześć miesięcy. Jeśli jednak do złożenia takiego oświadczenia wymagana będzie zgoda sądu opiekuńczego to termin ten ulega zawieszeniu na czas trwania postępowania. Jest to w naszej ocenie również pozytywna zmiana.

Błąd i groźba jako przesłanki uchylenia się od oświadczenia

To nie koniec zmian w Kodeksie Cywilnym. Nowe prawo spadkowe ustanawia, że jeśli ktoś złożył oświadczenie o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku będzie teraz mógł uchylić się od takiego oświadczenia, jeśli nastąpiło to w wyniku błędu bądź groźby. Podobnie, jeśli takie oświadczenie nie zostało złożone w terminie ze względu na powyższe przesłanki. 

Zmiany w prawie spadkowym w przypadku odrzucenia spadku przez dziecko

Bardzo pozytywnie oceniamy kolejną zmianę, tym razem w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym. Do tej pory do odrzucenia spadku w imieniu dziecka rodzice potrzebowali zgody sądu opiekuńczego z uwagi na fakt, że czynność ta była uznawana za czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu. Nastręczało to dużo trudności dla rodziców dziecka. Zgodnie nowym brzmieniem art. 101 § 4. KRO jeżeli dziecko jest powołane do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez rodzica, to czynność polegająca na odrzuceniu spadku w imieniu dziecka przez rodzica, któremu w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, gdy jest dokonywana za zgodą drugiego z rodziców, któremu również w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, albo gdy jest dokonywana wspólnie, nie wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego. Podobnie, jeśli spadek odrzucają inni zstępni rodziców tego dziecka. Jeśli jednak nie ma zgody drugiego rodzica lub nie mogą się porozumieć w tej kwestii to wymagana będzie zgoda sądu. 

Co ciekawe, w ślad za wyżej wskazaną zmianą wprowadzono również nowelizację w Kodeksie Postępowania Cywilnego, dzięki której w przypadku konieczności uzyskania zgody sądu na w/w czynności, sądem tym nie będzie już sąd opiekuńczy, a sąd spadku, co również powinno znacznie usprawnić i przyspieszyć postępowanie. 

Na koniec warto jeszcze wspomnieć o zmianie, która ma na celu odciążenie sądów i notariuszy. Otóż notariusz nie przesyła już oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, jeżeli zarejestrował akt poświadczenia dziedziczenia. 

Jesteś w trakcie postępowania spadkowego i potrzebujesz wsparcia prawnego? Zapraszamy do kontaktu z naszą kancelarią: kontakt@kancelaria-jp.pl

Po więcej porad prawnych zapraszamy na naszego bloga.

radca prawny Ewelina Jasion