Nabycie i odrzucenie spadku

Nabycie i odrzucenie spadku

Czym jest spadek, czyli powołanie do spadku

W skład spadku wchodzą prawa i obowiązki majątkowe, które przechodzą na kolejne osoby z chwilą śmierci spadkodawcy. Nabywany jest przez spadkobierców z chwilą otwarcia spadku, czyli z chwilą śmierci spadkodawcy. 

Powołanie do spadku wynika z ustawy lub testamentu, z tym że powołanie z ustawy następuje, jeśli spadkodawca nie sporządził testamentu bądź powołane osoby odrzuciły spadek. 

Przyjęcie i odrzucenie spadku

Sposób, w jaki można przyjąć lub spadek odrzucić jest uregulowany przepisami, znajdującymi się w V rozdziale ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r.- Kodeks cywilny. Spadkobierca może przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste) albo przyjąć spadek z ograniczeniem (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), a może też odrzucić spadek.

Przyjęcie spadku wprost, czyli przyjęcie proste oznacza, że spadkobierca odpowiada również za długi bez żadnych ograniczeń. Natomiast przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza zakłada, że spadkobierca co prawda ponosi odpowiedzialność za długi, ale tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku, czyli jego masy spadkowej. 

Potwierdzeniem dziedziczenia jest stwierdzenie sądu bądź akt poświadczenia dziedziczenia, sporządzony przez notariusza. Nie można jednak uzyskać stwierdzenia nabycia spadku szybciej niż 6 miesięcy, chyba że wszyscy spadkobiercy wyrazili swoją wolę odnośnie dziedziczenia poprzez oświadczenie, opisane szerzej w dalszej części artykułu. 

Czy można dziedziczyć tylko w części? 

Spadkobierca powołany do spadku z mocy testamentu jak i z mocy ustawy może odrzucić spadek jako spadkobierca testamentowy i przyjąć jako spadkobierca ustawowy.

Istnieje możliwość przyjęcia lub odrzucenia jedynie udziału w danym spadku, jeśli jest się powołanym jako spadkobierca oraz spadkobierca podstawiony w tym samym testamencie. Spadkobierca podstawiony to taki, który jest wyznaczony tylko na ewentualność gdyby właściwy spadkobierca nie chciał lub nie mógł dziedziczyć zgodnie z testamentem. Oświadczenia w obu rodzajach dziedziczenia można w takiej sytuacji złożyć oddzielnie, np. przyjąć "swój" spadek, ale odrzucić jako spadkobierca podstawiony. 

Co do zasady spadkobierca nie może spadku częściowo przyjąć a częściowo odrzucić, poza wskazanymi wyżej okolicznościami. 

Złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. 

Przyjęcie i odrzucenie spadku mają bardzo zbliżone procedury. Aby poinformować o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem, lub przed notariuszem specjalne oświadczenie.

Oświadczenie o przyjęciu i o odrzuceniu spadku może być złożone w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania. Złożone pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu jest nieważne. Oznacza to, że termin jest nieprzekraczalny i musi zostać złożone przed upływem terminu do złożenia oświadczenia, ale również nie może zostać złożone przed rozpoczęciem jego biegu. Obie sytuacje skutkują uznaniem oświadczenia za nieważne. 

Opisywane oświadczenie można złożyć ustnie lub na piśmie z poświadczonym urzędowo podpisem

Nie można złożonego oświadczenia cofnąć, ale osoba składająca oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może uchylić się od skutków prawnych tylko, jeśli złożyła je pod wpływem groźby lub błędu. Powinno to nastąpić przed sądem z jednoczesnym złożeniem właściwego oświadczenia. 

Jeśli spadkobierca nie złoży w terminie żadnego oświadczenia w tym zakresie, fakt ten jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. 

Zdarza się, że istnienie oświadczenia wymaga zgody sądu, w takiej sytuacji bieg terminu zostaje zawieszony do czasu zakończenia postępowania sądowego w tym przedmiocie.

Czy można złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu zmarłego?

Jeśli przed upływem wyżej wspomnianego terminu przysługującego na złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku lub odrzuceniu spadku spadkobierca zmarł, nie złożywszy takiego oświadczenia, mogą je złożyć jego spadkobiercy. Obowiązuje ich wówczas termin, jaki obowiązywałby do złożenia oświadczenia odnośnie spadku po zmarłym spadkobiercy.

Odrzucenie spadku 

Złożone oświadczenie o odrzuceniu jest zrzeczeniem się dziedziczenia i skutkuje traktowaniem spadkobiercy wobec prawa, jakby nie dożył otwarcia spadku, tj. zostaje wyłączony z dziedziczenia.

Aby oświadczenie o odrzuceniu spadku zostało uznane, spadkobierca nie może odrzucić spadku z pokrzywdzeniem wierzycieli, wobec których wierzytelność istniała w chwili odrzucenia spadku. Jeśli zaistnieją okoliczności wskazujące na zaistnienie takich okoliczności, każdy z pokrzywdzonych wierzycieli może żądać, ażeby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne w stosunku do niego w ciągu sześciu miesięcy od chwili powzięcia wiadomości o odrzuceniu spadku, lecz później niż 3 lata od odrzucenia spadku. 

Inne procedury rezygnacji ze spadku 

Nie można mylić procedury zrzeczenia się z odrzuceniem. Odrzucenie spadku na korzyść innej osoby skutkuje całkowitym wykluczeniem z dziedziczenia i osoba odrzucająca nie ma wpływu na jego podział pomiędzy pozostałych spadkobierców. Jeśli mowa o zrzeczeniu się spadku na korzyść innej osoby, to czynność, którą należy dokonać za życia spadkodawcy u notariusza w formie umowy o zrzeczenie się dziedziczenia między przyszłym spadkobiercą ustawowym a spadkodawcą. 

Możliwe jest też zbycie udziałów w spadku przez spadkobiercę. Swoje udziały w spadku można sprzedać dowolnej osobie. Udział w spadku przechodzi na osobę kupującą. 

Jeśli są Państwo zainteresowani wsparciem naszej Kancelarii w sprawach dotyczących dziedziczenia i spadku, to zapraszamy do kontaktu.

Więcej na temat naszych usług znajdą Państwo tutaj.

prawnik Justyna Pachołek

Zmiany w prawie spadkowym w 2023 r.

Zmiany w prawie spadkowym

15 listopada 2023 roku weszły w życie ważne zmiany w prawie dotyczące dziedziczenia. Część spadkobierców, którym ustawa przyznawała do tej pory prawo dziedziczenia tracą je wraz z wejściem nowych przepisów. Pojawiły się również nowe przesłanki niegodności dziedziczenia i inne zmiany uchwalone przez sejm. W tym artykule omówimy zatem, jakie zmiany w prawie spadkowym weszły w życie i na czym one polegają. Nowelizacja została wprowadzona ustawą z dnia 28 lipca 2023 roku.

Zawężenie kręgu spadkobierców powołanych do dziedziczenia z ustawy

Nowe zasady dotyczą trzech ustaw: Kodeksu Cywilnego, Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego oraz Kodeksu Postępowania Cywilnego. Nowelizacja Kodeksu Cywilnego to w pierwszej kolejności zawężenie kręgu spadkobierców ustawowych w sytuacji, kiedy do spadku powołani są dziadkowie. Zgodnie z art. 934 § 2, § 2 (1) i § 3:

§ 2. Jeżeli którekolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych.
§ 2 (1). Jeżeli dziecko któregokolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych.
§ 3. W braku dzieci i wnuków tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych. 

Zgodnie z powyższym, w przypadku, kiedy jeden z dziadków nie dożyje otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy), jego udział spadkowy wędruje do jego dzieci w częściach równych, a kolejno do wnuków (gdyby dzieci nie dożyły również otwarcia spadku), a również w ich braku przypada pozostałym dziadkom. Na czym polega zmiana? Dotychczas przepis mówił o zstępnych, zatem nie zawężał kręgu jedynie do dzieci dziadków spadkodawcy i ich dzieci. Oznacza to, że z kręgu dziedziczenia wyłączono cioteczne lub stryjeczne wnuki i dalsze pokolenia. Jak to powinno się przenieść na kanwę postępowania sądowego? Otóż, ta zmiana powinna znacznie przyspieszyć postępowania spadkowe w niektórych przypadkach, ponieważ sąd nie będzie już zmuszony do poszukiwania dalszych krewnych spadkodawcy. 

Uznanie niegodnym dziedziczenia

Kolejną ciekawą zmianą w Kodeksie Cywilnym jest dodanie nowych przesłanek niegodności dziedziczenia, a są to: 

  1. uporczywe niewykonywanie obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy, określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową wobec spadkodawcy oraz
  2. uporczywe uchylanie się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.

Obie przesłanki to odpowiedź na potrzeby społeczeństwa i zwiększenie ochrony interesów innych spadkobierców, którzy mogą zostać wykluczeni w przypadku, kiedy do dziedziczenia zostałaby powołana przed nimi osoba unikająca wcześniej wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego czy podstawowych obowiązków związanych ze sprawowaniem nad nim pieczy. Zmianę też również należy ocenić pozytywnie względem wzmocnienia ochrony więzi rodzinnych i samego obowiązku alimentacyjnego. 

Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku

Następna zmiana dotyczy kwestii złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku. Do tej pory termin na złożenie takiego oświadczenia wynosił sześć miesięcy. Jeśli jednak do złożenia takiego oświadczenia wymagana będzie zgoda sądu opiekuńczego to termin ten ulega zawieszeniu na czas trwania postępowania. Jest to w naszej ocenie również pozytywna zmiana.

Błąd i groźba jako przesłanki uchylenia się od oświadczenia

To nie koniec zmian w Kodeksie Cywilnym. Nowe prawo spadkowe ustanawia, że jeśli ktoś złożył oświadczenie o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku będzie teraz mógł uchylić się od takiego oświadczenia, jeśli nastąpiło to w wyniku błędu bądź groźby. Podobnie, jeśli takie oświadczenie nie zostało złożone w terminie ze względu na powyższe przesłanki. 

Zmiany w prawie spadkowym w przypadku odrzucenia spadku przez dziecko

Bardzo pozytywnie oceniamy kolejną zmianę, tym razem w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym. Do tej pory do odrzucenia spadku w imieniu dziecka rodzice potrzebowali zgody sądu opiekuńczego z uwagi na fakt, że czynność ta była uznawana za czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu. Nastręczało to dużo trudności dla rodziców dziecka. Zgodnie nowym brzmieniem art. 101 § 4. KRO jeżeli dziecko jest powołane do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez rodzica, to czynność polegająca na odrzuceniu spadku w imieniu dziecka przez rodzica, któremu w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, gdy jest dokonywana za zgodą drugiego z rodziców, któremu również w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, albo gdy jest dokonywana wspólnie, nie wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego. Podobnie, jeśli spadek odrzucają inni zstępni rodziców tego dziecka. Jeśli jednak nie ma zgody drugiego rodzica lub nie mogą się porozumieć w tej kwestii to wymagana będzie zgoda sądu. 

Co ciekawe, w ślad za wyżej wskazaną zmianą wprowadzono również nowelizację w Kodeksie Postępowania Cywilnego, dzięki której w przypadku konieczności uzyskania zgody sądu na w/w czynności, sądem tym nie będzie już sąd opiekuńczy, a sąd spadku, co również powinno znacznie usprawnić i przyspieszyć postępowanie. 

Na koniec warto jeszcze wspomnieć o zmianie, która ma na celu odciążenie sądów i notariuszy. Otóż notariusz nie przesyła już oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, jeżeli zarejestrował akt poświadczenia dziedziczenia. 

Jesteś w trakcie postępowania spadkowego i potrzebujesz wsparcia prawnego? Zapraszamy do kontaktu z naszą kancelarią: kontakt@kancelaria-jp.pl

Po więcej porad prawnych zapraszamy na naszego bloga.

radca prawny Ewelina Jasion