Jak zabezpieczyć swoje prawa autorskie - o ochronie własności intelektualnej 

W czasach wszechobecnej cyfryzacji i dynamicznego rozwoju technologii  szczególnie istotną kwestią staje się zabezpieczenie swoich praw. Niezależnie od tego, czy jesteś artystą, programistą, projektantem, czy przedsiębiorcą – warto wiedzieć, w jaki sposób prawidłowo zadbać o zabezpieczenie swojej twórczości, praw autorskich i innych form własności intelektualnej.

Częstym błędem twórców i przedsiębiorców jest pozostawienie kwestii prawnych na później. Tymczasem ochrona własności intelektualnej jest kluczowa już na etapie:

• tworzenia projektu,
• publikacji treści,
• prowadzenia kampanii promocyjnej,
• sprzedaży produktu lub usługi.

W poniższym artykule przybliżymy państwu tematykę sposobów ochrony swoich praw autorskich oraz jakie kroki podjąć w razie ich naruszenia.

Czym są prawa autorskie i własność intelektualna – podstawy prawne ochrony

W polskim systemie prawnym prawo autorskie obejmuje zarówno autorskie prawa osobiste, jak i majątkowe prawa autorskie. Ich ochrona została szczegółowo uregulowana w Ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz w Kodeksie cywilnym.

Własność intelektualna to szersze pojęcie, obejmujące m.in. wynalazki, patenty, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe, bazy danych czy tajemnicę przedsiębiorstwa.

Wszystkie te formy twórczości są chronione na mocy prawa, a naruszenia mogą skutkować postępowaniem sądowym oraz dochodzeniem roszczeń.

Co podlega ochronie własności intelektualnej?

Ochrona prawna dotyczy: 

• Utworów – czyli przejawów działalności twórczej (literackiej, muzycznej, graficznej itd.),
• Wynalazków – które mogą być objęte patentem,
• Wzorów przemysłowych i wzorów użytkowych,
• Znaków towarowych – słownych, graficznych, przestrzennych,
• Oznaczeń geograficznych i nazw handlowych,
• Tajemnicy przedsiębiorstwa i know-how.

Ochrona praw autorskich przysługuje automatycznie od momentu stworzenia utworu. Jednak aby zwiększyć swoje bezpieczeństwo, warto zarejestrować prawa w odpowiednich urzędach – na przykład zastrzec znak towarowy lub zgłosić wzór przemysłowy.

Jakie dzieła są utworami w rozumieniu prawa?

Utwór w rozumieniu prawa to każdy przejaw twórczej działalności o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci. Możesz chronić prawnie twory wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe), plastyczne, fotograficzne, lutnicze, wzornictwa przemysłowego, architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne, muzyczne i słowno-muzyczne, sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne oraz audiowizualne (w tym filmowe). 

Istotne jest, aby utwór był twórczy, czyli stanowił wynik oryginalnej pracy, oraz aby został ustalony – nawet w formie roboczej.

Jak skutecznie chronić prawa autorskie – sposoby zabezpieczenia utworu

W praktyce istnieje wiele form zabezpieczenia praw autorskich oraz własności intelektualnej. Choć prawo autorskie chroni utwór od momentu jego ustalenia, to w przypadku sporów o autorstwo lub naruszenia praw warto dysponować dodatkowymi środkami dowodowymi i prawnymi.

Oznaczenie autorstwa

Podstawowym i najprostszym, a jednocześnie bardzo istotnym sposobem ochrony jest podpisywanie utworu – własnym imieniem i nazwiskiem, pseudonimem artystycznym lub nazwą firmy (jeśli twórczość powstała w ramach działalności gospodarczej). Oznaczenie to może być umieszczone bezpośrednio na:

• grafikach i projektach (np. w rogu ilustracji),
• dokumentach i tekstach (np. stopka autorska),
• kodzie źródłowym programu (komentarze),
• stronie internetowej (informacja o właścicielu praw autorskich).

Oznaczenie autorstwa może utrudnić osobom trzecim przywłaszczenie utworu, a w razie sporu stanowić dowód w sądzie lub postępowaniu mediacyjnym.

Zgłoszenie utworu do depozytu lub notarialne potwierdzenie daty powstania

Warto pochylić się nad tzw. dowód pierwszeństwa twórcy (oprócz zastrzeżenia znaku towarowego w Urzędzie Patentowym). Można to zrobić na kilka sposobów: 

• Depozyt utworu w jednej z organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi (np. ZAiKS, SAWP) – zyskujesz potwierdzenie, że dany utwór istniał w konkretnej formie w danym momencie.
• Notarialne poświadczenie daty – polega na przedstawieniu utworu notariuszowi, który potwierdzi jego istnienie w określonym czasie. To dokument o wysokiej mocy dowodowej.
• Rejestracja cyfrowa – wykorzystanie technologii blockchain, która umożliwia utrwalenie daty utworzenia i autora na niezmiennym rejestrze.

Wszystkie te działania pomagają zabezpieczyć swoje prawa przed osobami, które mogłyby próbować naruszyć nasze prawa i przypisać sobie autorstwo.

Rejestracja praw autorskich - czy jest to konieczne?

W Polsce rejestracja praw autorskich nie jest obowiązkowa. Sam fakt stworzenia utworu automatycznie przyznaje twórcy autorskie prawa majątkowe i osobiste. Niemniej jednak, w obrocie międzynarodowym lub w przypadku komercjalizacji dzieła, warto rozważyć rejestrację w jednym z uznanych systemów:

• W USA – możliwa jest rejestracja w U.S. Copyright Office,
• W Europie – choć nie istnieje wspólny urząd, można korzystać z systemów cyfrowych jak WIPO PROOF,
• W ramach firm – można skorzystać z usług rejestrujących utwory na blockchainie (np. Ascribe, Po.et), które zapewniają trwałe zabezpieczenie i potwierdzenie autorstwa.

Tego typu zabezpieczenie jest szczególnie istotne w przypadku sporów sądowych, negocjacji licencyjnych lub ubiegania się o odszkodowanie za naruszenie własności intelektualnej.

Umowy o przeniesienie praw autorskich

W przypadku decyzji o udostępnieniu utworu osobom trzecim (np. wydawnictwu, agencji, klientowi), konieczne jest zawarcie umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji.

Umowa powinna zawierać:

• Dokładny opis utworu – co jest jego przedmiotem.
• Pola eksploatacji – określenie, w jaki sposób utwór będzie wykorzystywany (druk, internet, media społecznościowe itd.).
• Zakres terytorialny i czasowy – np. licencja na 2 lata na terenie Polski.
• Rodzaj licencji – wyłączna (tylko jeden podmiot) czy niewyłączna (możliwość udostępnienia innym).
• Wysokość wynagrodzenia – lub informacja o nieodpłatnym przekazaniu praw.

Dobrze skonstruowana umowa eliminuje ryzyko sporów i pozwala twórcy dochodzić swoich praw w razie naruszenia ustaleń.

Zastrzeżenie znaku towarowego

W przypadku gdy stworzony projekt ma charakter komercyjny – na przykład przybiera postać logo firmy, nazwy produktu, sloganu reklamowego, etykiety, opakowania czy nawet charakterystycznej melodii wykorzystywanej w reklamie – niezwykle istotnym krokiem jest dokonanie formalnej rejestracji znaku towarowego. Taka rejestracja może zostać przeprowadzona zarówno na poziomie krajowym, w Urzędzie Patentowym Rzeczypospolitej Polskiej (UPRP), jak i na poziomie unijnym, za pośrednictwem Urzędu Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO), co zapewnia ochronę na terytorium całej Unii Europejskiej.

Rejestracja zapewnia:

• prawa ochronne do wyłącznego korzystania z oznaczenia w obrocie gospodarczym, co oznacza, że nikt inny nie może legalnie używać zastrzeżonego znaku do oznaczania towarów lub usług identycznych bądź podobnych,
• możliwość dochodzenia roszczeń w przypadku naruszenia,
• większą wartość rynkową dla potencjalnych inwestorów lub partnerów, dzięki jasno uregulowaniu prawa do marki, 
• skuteczną blokadę przed nieuczciwą konkurencją.

Warto dodać, że znak towarowy może obejmować nie tylko logo, ale też kształt opakowania, dźwięk, a nawet kolor.

Autorskie prawa majątkowe a przeniesienie praw – co musisz wiedzieć jako twórca

Autorskie prawa majątkowe to możliwość korzystania z utworu i pobierania z tego tytułu wynagrodzenia. W przeciwieństwie do autorskich praw osobistych, które są niezbywalne, prawa majątkowe można:

• przenieść na inny podmiot (np. firmę lub wydawcę),
• udzielić licencji wyłącznej lub niewyłącznej.

Dobrze sporządzona umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych powinna zawierać:

• dokładne określenie utworu,
• pola eksploatacji (np. internet, druk),
• czas trwania i terytorium,
• wysokość wynagrodzenia.

Bez takiej umowy posiadanie prawa do korzystania z cudzego utworu może być kwestionowane przez właściciela praw autorskich.

Co zrobić, gdy ktoś naruszy Twoje prawa - o naruszeniu własności intelektualnej

Jeżeli uważasz, że Twoje prawa zostały naruszone to warto zgłosić to do prawidłowego orhany. , można:

• wystosować wezwanie do zaprzestania naruszenia (tzw. cease and desist),
• zażądać zadośćuczynienia lub odszkodowania,
• złożyć pozew do sądu, powołując się na Kodeks cywilny i ustawę o prawie autorskim.

W przypadkach poważnych lub powtarzalnych naruszeń możliwe jest również dochodzenie roszczeń z tytułu naruszenia własności intelektualnej. Sprawy te mogą dotyczyć zarówno nielegalnego korzystania, jak i plagiatu czy podrobienia znaku towarowego.

Rola Urzędu Patentowego w ochronie praw własności przemysłowej

Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (UPRP) pełni kluczową rolę w systemie ochrony praw własności przemysłowej, będących jednym z filarów szeroko pojętej własności intelektualnej. Jako centralny organ administracji rządowej, UPRP odpowiada za prowadzenie postępowań rejestracyjnych oraz przyznawanie praw ochronnych na oznaczenia, rozwiązania techniczne i estetyczne, które mają znaczenie gospodarcze i komercyjne. 

Jednym z najważniejszych zadań Urzędu Patentowego jest rejestracja znaków towarowych. Oznaczenia te – takie jak nazwa, logo, slogan, a czasem również dźwięk czy kolor – mogą być zarejestrowane na rzecz konkretnego przedsiębiorcy i objęte prawem wyłącznym do ich używania w określonych klasach towarów i usług.

UPRP zajmuje się także rejestracją wzorów przemysłowych i użytkowych. Wzór przemysłowy dotyczy zewnętrznej formy produktu – jego kształtu, faktury, ornamentyki – i ma zastosowanie wszędzie tam, gdzie design produktu stanowi o jego rozpoznawalności i atrakcyjności dla konsumenta. Z kolei wzór użytkowy odnosi się do funkcjonalnych rozwiązań technicznych, które mają charakter praktyczny, choć nie spełniają kryteriów wynalazku.

Dodatkowo w urzędzie można zdobyć patent na wynalazki. Taki patent daje jego właścicielowi wyłączne prawo do korzystania z wynalazku, czyli np. produkcji, sprzedaży czy licencjonowania technologii. Jest to absolutnie podstawowe narzędzie ochrony innowacyjności w firmie, szczególnie w sektorach takich jak biotechnologia, IT, chemia czy inżynieria.

Posiadanie prawa ochronnego ma ogromne znaczenie w obrocie gospodarczym. W sytuacjach spornych, taki dokument jest najsilniejszym dowodem posiadania praw wyłącznych, co znacząco ułatwia dochodzenie swoich roszczeń przed sądem, organami administracji czy w postępowaniach międzynarodowych.

Podsumowanie

Ochrona praw autorskich staje się coraz ważniejsza – zarówno dla niezależnych twórców, jak i firm. Jeśli prowadzisz działalność opartą na innowacjach, designie lub oferujesz produkty i usługi pod własną marką – warto chronić swoją własność intelektualną, Prawo autorskie chroni Twoją twórczość automatycznie, ale to od Ciebie zależy, jak skutecznie ją zabezpieczysz. 

W tym zakresie warto skorzystać z pomocy kancelarii prawnej, która nie tylko pomoże w zgłoszeniu, ale również w prowadzeniu ewentualnych sporów i negocjacji licencyjnych.