Umowa o pracę a umowa zlecenie
W poniższym artykule przybliżę Państwu dwie najbardziej popularne formy zatrudnienia. Jedną, opartą na Kodeksie Pracy a drugą - na Kodeksie Cywilnym. Mowa oczywiście o umowie o pracę i umowie zlecenie. Każdy wie, że takie umowy istnieją, większość z nas była ich stroną. Czym jednak różnią się umowa o pracę a umowa zlecenie? Jakie występują między nimi podobieństwa? Zapraszam do lektury.
Pracodawca, który zainteresowany jest zatrudnieniem pracownika musi pamiętać, że umowa o pracę znacząco różni się od umowy zlecenie. Co więcej, zatrudnienie, które wyczerpuje warunki określone w przywołanym powyżej art. 22 § 1 Kodeksu pracy jest zawsze zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy i to niezależnie od nazwy zawartej umowy. Oznacza to, że ustawodawca zakazuje podmiotom zatrudniającym zastępowania umów o pracę umowami cywilnoprawnymi. Z tego też względu zarówno pracodawcy/zleceniodawcy jak i pracownicy/zleceniobiorcy powinni być świadomi zarówno różnic, jak i podobieństw występujących pomiędzy umową o pracę a zlecenie.
Umowa o pracę
Umowa o pracę to podstawowy stosunek prawny, regulujący wzajemną współpracę pracownika i pracodawcy. Definicji stosunku pracy należy szukać w art. 22 Kodeksu pracy, zgodnie z którym: "Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę".
Do cech charakterystycznych stosunku pracy, które zobowiązują do podpisania z pracownikiem umowy o pracę, należą:
- wykonywanie pracy następuje pod kierownictwem pracodawcy oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym,
- świadczenie pracy wykonywane jest przez pracownika osobiście,
- pracodawca wypłaca wynagrodzenie za wykonywanie pracy określonego rodzaju.
Tym samym, jeżeli sposób wykonywania umowy odpowiada wyżej wskazanym cechom, to zatrudnienie ma charakter pracowniczy i to bez względu na nazwę zawartej umowy.
Wyróżniamy następujące rodzaje umów o pracę:
- umowę o pracę na czas określony,
- umowę o pracę na czas nieokreślony,
- umowę o pracę na zastępstwo,
- umowa o pracę na okres próbny.
Umowa zlecenie
Nasilające się zmiany na rynku pracy spowodowały powstanie alternatywnych do umowy o pracę form zatrudnienia, zwanych umowami cywilnoprawnymi. Najpopularniejszą z nich jest umowa zlecenie. Umowa zlecenie jest umową cywilnoprawną uregulowaną w Kodeksie cywilnym. Polega ona na tym, iż przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Umowa zlecenie powinna dokładnie określać jej przedmiot i wynagrodzenie. Trzeba przy tym pamiętać, że ustawodawca nie narzuca zainteresowanym stronom, jak ma ona wyglądać, nie precyzuje również jej formy. Trzeba przy tym pamiętać, że dla względów dowodowych istotne jest, aby umowa ta została zawarta na piśmie. Dzięki temu każda ze stron będzie mogła dochodzić roszczeń z niej wynikających.
Podstawową różnicą pomiędzy umową zlecenie a umową o pracę jest to, iż przyjmujący zlecenie nie jest pracownikiem w rozumieniu Kodeksu pracy. Jak stanowi bowiem art. 2 Kodeksu pracy, pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.
Umowa zlecenie a umowa o pracę – różnice
Co do zasady należy stwierdzić, że czynnikami, które rozróżniają umowę o pracę od umowy zlecenie jest w przypadku umowy o pracę obowiązek osobistego wykonywania pracy przez osobę zatrudnioną, jak również podporządkowanie pracownika przełożonemu czy obowiązek przestrzegania czasu i dyscypliny pracy. Zgodnie bowiem z art. 22 § 1 Kodeksu pracy, przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem.
Z punktu widzenia pracownika, umowa o pracę to najstabilniejsza forma zatrudnienia. Umożliwia korzystanie z pełni uprawnień, jakie wynikają z przepisów Kodeksu pracy, zapewnia znaczny stopień ochrony przed rozwiązaniem umowy oraz gwarantuje minimalne wynagrodzenie za pracę. Z perspektywy zatrudniającego natomiast, umowa o pracę wiąże się z większym kosztem utrzymania pracowników. Właśnie dlatego wielu pracodawców odchodzi od tej formy i decyduje się na mniej kosztowne rozwiązanie. Korzystając z kalkulatorów płac dla umowy zlecenie, łatwo można sprawdzić, czy i jak oskładkowana jest ta umowa, jednak równie istotne jak pensja, są prawa, jakie mają zleceniodawca i zleceniobiorca.
Nazwa zawartej przez zainteresowane strony umowy nie wpływa na charakter zatrudnienia, ponieważ o stosunku pracy decyduje zakres czynności zawodowych pracownika i to, w jaki sposób on je wypełnia. Przy umowie zlecenia zleceniobiorca wykonuje określone czynności prawne dla innego podmiotu. Daje to możliwość wykonywania zleconej czynności w innym miejscu i czasie niż miejsce pracy i mogą być one wypełniane przez osobę trzecią – to właśnie brak obowiązku wykonywania pracy osobiście jest najważniejszą różnicą między umową zlecenie a umową o pracę. Kolejną rozbieżnością jest kwestia wynagrodzenia – umowa zlecenie dopuszcza płatność należności w innym wymiarze niż co miesiąc, chyba że według ustaleń, umowa jest w pełni nieodpłatna lub zostały określone inne regulacje.
Przywileje na umowie o pracę- składki i urlopy
Zleceniobiorca zatrudniony na podstawie umowy cywilnoprawnej, nie otrzymuje przywilejów, o których mowa w Kodeksie pracy – m.in. urlopu macierzyńskiego czy zasiłku chorobowego, chyba że składkę na ubezpieczenie chorobowe do ZUS opłaca dobrowolnie albo zleceniodawca w umowie określił inaczej. Ustawodawca gwarantuje także pracownikowi określony urlop i bezpieczną emeryturę, z uwagi na regularnie odprowadzane składki.
Korzyści zleceniobiorcy
Niemniej umowy zlecenie mają też swoje korzyści dla zleceniobiorców – może u wymienić np. brak ścisłego nadzoru przez zleceniodawcę, możliwość pracy zdalnej czy też nienormowany czas pracy.
Z całą pewnością można powiedzieć, że umowa zlecenie daje dużo więcej swobody. Dzieje się tak dlatego, że nie jest ona uregulowana w Kodeksie pracy, ale przepisami znajdującymi się w Kodeksie cywilnym. Co więcej, gdy o niej mowa należy wskazać, że zawsze liczy się starannie wykonane zlecenie, nie zaś osiągnięty efekt (ten najważniejszy jest przy umowie o dzieło).
Podstawowe różnice między umową o pracę a umowę zlecenia:
Wśród elementów, które odróżniają umowę zlecenie od umowy o pracę należy wymienić:
- swobodę i samodzielność pracowników w zakresie organizowania sobie pracy,
- brak kierownictwa ze strony osoby, która zleca wykonanie określonej pracy,
- brak określenia godzinowego wymiaru czasu pracy, w tym również ścisłego wskazania godzin rozpoczęcia i zakończenia wykonywania pracy.
Staż pracy
W kwestii polityki kadrowej istotnym pytaniem, które mogą zadawać sobie zarówno pracodawcy, jak i pracownicy, jest kwestia, czy umowa zlecenie wlicza się do stażu pracy.
Na staż pracy składa się łączna długość okresów pracowniczych, na podstawie której pracownik może ubiegać się o prawo do urlopu wypoczynkowego, dłuższego okresu wypowiedzenia czy też świadczeń emerytalnych. Niestety, decydując się na umowę zlecenie, należy pamiętać, że zleceniobiorcy nie korzystają z pełni praw pracowniczych i podlegają zapisom Kodeksu cywilnego, a nie pracy. Oznacza to, że wykonywanie pracy na postawie umowy zlecenia nie wlicza się do stażu pracy, ale jest brane pod uwagę przy wyliczeniach emerytalnych. To ostatnie oczywiście tylko pod warunkiem, że od pobieranego wynagrodzenia odprowadzano wcześniej składki emerytalno-rentowe.
Świadectwo pracy po zakończeniu umowy zlecenie
Po zakończeniu każdej współpracy pracodawca ma 7 dni na wystawienie byłemu pracownikowi świadectwa pracy, które dokumentuje przebieg zatrudnienia. Zatrudnienie na umowę zlecenie nie uprawnia do otrzymania rzeczonego dokumentu, jednak zleceniobiorca może zwrócić się do pracodawcy z prośbą o wydanie zaświadczenia potwierdzającego zatrudnienie. Powinno ono zawierać informację o okresie trwania umowy zlecenia, wysokości wynagrodzenia i wskazaniu opłacanych składek. Taki dokument przydać się może w poszukiwaniu pracy, a także, gdy będziemy chcieli zarejestrować się jako bezrobotny w urzędzie pracy.
Ubezpieczenie pracownika i zleceniobiorcy
Pracodawca jest zobowiązany ponosić znaczne obciążenia podatkowo-składkowe. Część pracodawców próbuje uniknąć tych uciążliwości i sięga po cywilnoprawne formy zatrudnienia, w tym właśnie umowę zlecenie. W związku z wprowadzeniem w Polsce ograniczeń handlu w niedzielę umowy cywilnoprawne stały się sposobem na obejście tego obostrzenia. Przy takiej formie zatrudnienia, zdaniem wielu przedsiębiorców, pracowników nie obowiązuje zakaz pracy w święta. Zleceniobiorca nie uprawnień w zakresie zabezpieczenia społecznego i emerytalnego.
Odpowiedzialność pracodawcy
Zgodnie z art. 281 pkt 1 Kodeksu pracy, stosowanie umowy zlecenie przy stosunku pracy kwalifikującym się pod regulację umowy o pracę, jest kwalifikowane jako wykroczenie przeciwko prawom pracownika i podlega karze grzywny od 1.000 zł do 30.000 zł
Inaczej rzecz ujmując – umów cywilnoprawnych nie można stosować, aby ukryć rzeczywisty stosunek o pracy i jako sposób na obniżenie kosztów pracowniczych. Oba rodzaje umów nie są tożsame, a rząd od kilku lat walczy z nadużyciami i niewłaściwym stosowaniem przez pracodawców umów cywilnoprawnych.
Coraz częściej pracodawcy stosujący umowy zlecenia są krytykowani i oskarżani o wyzysk pracowników, zwłaszcza jeśli regularnie zastępują umowami zlecenie umowy o pracę. Czy pracownik, którego prawa są łamane może coś z tym zrobić?
Ustalenie istnienia stosunku pracy
Jeżeli sposób wykonywania umowy odpowiada cechom stosunku pracy, o których pisałam powyżej, to zatrudnienie ma charakter pracowniczy i to bez względu na nazwę zawartej umowy.
Podstawa prawna
Zasadniczo osoby zatrudnione w oparciu o umowy cywilnoprawne mogą wnieść do sądu pracy pozew o ustalenie, czy faktycznie świadczyły pracę. Podstawą takiego żądania jest art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego, głoszący: „Powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny”.
Umowa o pracę nie może zostać zastąpiona umową zlecenie, zwłaszcza jeśli spełnione są wspomniane powyżej kryteria standardowego stosunku pracy, czy też występują następujące okoliczności: stałe miejsce pracy, określone ramy czasowe, podporządkowanie organizacyjne, rozliczanie z poleceń służbowych, wykonywanie obowiązków osobiście, ciągłość świadczenia czy bezwzględna wypłata wynagrodzenia.
Uprawnieni do dochodzenia ustalenia stosunku pracy
Ustalenie istnienia stosunku o pracę na drodze sądowej przysługuje każdemu pracownikowi, którego charakter pracy spełnia wymienione w myśl art. 22 §1 cechy i posiada umowę cywilnoprawną. Założenie sprawy związane jest z odpowiednim przygotowaniem pozwu wraz z dokumentacją i określonymi roszczeniami. Jednocześnie trzeba wskazać okres, za jaki domagasz się ustalenia istnienia stosunku pracy (pełne miesiące np. od 1 marca 2023 do 31 grudnia 2023 roku).
Oprócz tego trzeba liczyć się z faktem, że umowa zlecenie posiada określone zapisy formalne. Tym samym pracownik może na ich podstawie dochodzić do swoich praw i wcale nie będzie na straconej pozycji. Zazwyczaj wiąże się to ze staraniami o odszkodowanie za sposób rozwiązania umowy, niebędący zgodnym z prawem, ekwiwalent pieniężny za godziny nadliczbowe lub sabotowanie pracy ze względu na naruszanie przepisów przez przełożonego.
Treść umowy contra faktycznie świadczona praca
Warto przy tym wiedzieć, że sąd rozpatrujący sprawę będzie brał pod uwagę cechy stosunku prawnego, który zawarły strony. Dzięki temu udowodnienie faktycznego charakteru wykonywanych czynności nie powinno stanowić problemu. Wystarczy wskazać, gdzie wykonywano pracę, czy była ona nadzorowana oraz uzupełniania bieżącymi poleceniami służbowymi, bądź też przykładowo wykazać wymóg obecności. Jeżeli sąd stwierdzi, że strony faktycznie łączyła umowa o pracę a nie umowa cywilnoprawna, to pracodawca będzie zobowiązany ponieść konsekwencje tego wyroku. Mowa tu między innymi o wypłacie świadczeń, jakie przysługują pracownikowi, wynagrodzenia za pracę i ewentualnego wynagrodzenia czy ekwiwalentu za urlop, a dodatkowo najpewniej otrzyma on karę grzywny. Zdarza się też może, że pracownik będzie wykazywał gotowość do współpracy, a jego roszczeniem będzie prawo do zatrudnienia, tym razem na umowę o pracę.
Za jaki okres możemy domagać się ustalenia istnienia stosunku pracy?
Często zadawane są pytania pracowników, za jaki okres wstecz mogą się oni domagać ustalenia istnienia stosunku pracy? Ustawodawca w tym zakresie nie ustalił żadnych ograniczeń, więc sprawa nie jest skomplikowana. W tym przypadku nie ma przepisów związanych z przedawnieniem. Ustawa przewiduje, że powództwo jest bardzo ważnym instrumentem prawnym dla podmiotów objętych szkodą.
Do jakiego sądu skierować roszczenie?
Organem właściwym do rozstrzygania spraw o ustalenie stosunku pracy jest Sąd Pracy. Pracownik ubiegający się o swoje prawa ma opcje wyboru sądu, gdy siedziba firmy jest w innym miejscu niż miejsce wykonywania pracy dla tej firmy przez pracownika. Każdy pracownik w przypadku rozstrzygania tej sprawy w Sądzie Pracy jest zwolniony z ponoszenia kosztów.
Jeżeli są Państwo zainteresowani wsparciem w zakresie dochodzenia roszczeń od pracodawcy, zleceniodawcy bądź udzieleniem porady prawnej w tym zakresie zapraszam do kontaktu z Jaroch Pakos Kancelaria Radców Prawnych s.c. z siedzibą we Wrocławiu.
radca prawny Justyna Kowalczyk
Zobacz również: Nowelizacja prawa pracy w 2023 roku
