Kara porządkowa dla pracownika –  za co może zostać nałożona i w jakiej formie? Co mówi kodeks pracy?

Definicja kary porządkowej według przepisów kodeksu pracy 

Kara porządkowa to przewidziana przepisami Kodeksu pracy sankcja dyscyplinująca, którą pracodawca może nałożyć na pracownika w przypadku zawinionego naruszenia obowiązków pracowniczych. Stanowi ona środek o charakterze wewnętrznym, który służy zapewnieniu przestrzegania przyjętych w zakładzie pracy zasad organizacyjnych, dyscypliny pracy oraz przepisów z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.

Podstawę prawną stosowania takich kar stanowią art. 108 – 113 Kodeksu pracy.

Kiedy pracodawca może nałożyć na pracownika karę porządkową?

Pociągnięcie do odpowiedzialności porządkowej może nastąpić wyłącznie w przypadku zawinionego naruszenia przez pracownika obowiązków wynikających ze stosunku pracy. W szczególności dotyczy to sytuacji takich jak:

• nieprzestrzeganie ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy,
• nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych,
• opuszczenie miejsca pracy bez usprawiedliwienia,
• przybycia i obecności w pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy,
• odmowa wykonania polecenia służbowego, pod warunkiem że polecenie jest zgodne z przepisami prawa i treścią umowy o pracę.

Rodzaje kar porządkowych

Zgodnie z Kodeksem pracy, katalog kar porządkowych ma charakter zamknięty. Pracodawca może ukarać pracownika za niewłaściwe zachowanie, nieobecność w pracy bądź zastosować wyłącznie następujące sankcje:

• upomnienie,
• nagana,
• kara pieniężna.

W jakich przypadkach można nałożyć na pracownika karę pieniężną? 

Kara pieniężna jest najbardziej dotkliwą formą odpowiedzialności porządkowej, dlatego jej stosowanie jest możliwe tylko w ściśle określonych sytuacjach. Pracodawca może ją nałożyć w przypadku:

• naruszenia przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP),
• opuszczenia pracy bez usprawiedliwienia,
• stawienia się do pracy w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków działających podobnie do alkoholu.

Dodatkowo odpowiedzialność porządkowa podlega dalszym ograniczeniom finansowym - mówiąc o jednym przewinieniu wysokość kary pieniężnej nie może przewyższać wysokości jednodniowego wynagrodzenia pracownika. Co więcej, łączna suma kar pieniężnych potrąconych z wynagrodzenia za naruszenia porządkowe nie może przekroczyć 1/10 miesięcznego wynagrodzenia pracownika.

Jaki cel ma zastosowanie kary porządkowej?

Nałożenie kary porządkowej przez pracodawcę nie jest działaniem przypadkowym ani dowolnym. Jego podstawowym celem jest egzekwowanie przestrzegania przez pracowników ustalonego porządku pracy. Oznacza to konieczność respektowania regulaminów wewnętrznych, poleceń przełożonych oraz zasad wynikających z przepisów prawa pracy, w tym dotyczących czasu pracy, obowiązków pracowniczych i norm zachowania w miejscu pracy.

Drugim, równie istotnym aspektem, jest ochrona interesów pracodawcy. Działania godzące w interesy pracodawcy – takie jak samowolne opuszczanie stanowiska, naruszenia przepisów BHP czy nadużycia uprawnień – mogą skutkować negatywnymi konsekwencjami finansowymi, organizacyjnymi i wizerunkowymi dla firmy. Kara porządkowa ma zatem charakter ochronny, stanowiąc narzędzie minimalizujące ryzyko wystąpienia takich sytuacji.

Kolejnym kluczowym celem jest zapewnienie ładu organizacyjnego oraz bezpieczeństwa pracy w zakładzie. W praktyce oznacza to dążenie do stworzenia środowiska pracy, które będzie uporządkowane, efektywne i bezpieczne zarówno dla pracowników, jak i dla samego pracodawcy. Niewłaściwe zachowanie jednego z pracowników może bowiem zakłócić pracę całego zespołu, a w niektórych przypadkach stwarzać realne zagrożenie dla zdrowia i życia innych osób.

Warto podkreślić, że kary porządkowe pełnią przede wszystkim funkcję prewencyjną oraz dyscyplinującą. Ich celem nie jest represja czy zemsta, ale przypomnienie pracownikowi o konieczności przestrzegania zasad obowiązujących w danym zakładzie pracy.

Ograniczenia i gwarancje ochrony prawnej pracownika

Stosowanie kar porządkowych podlega ścisłym rygorom proceduralnym, mającym na celu ochronę praw pracownika. 

Przed nałożeniem kary pracodawca jest zobowiązany wysłuchać pracownika. Kara musi zostać nałożona w terminie 2 tygodni od uzyskania informacji o przewinieniu, jednak nie później niż w ciągu 3 miesięcy od jego popełnienia. Kolejny obowiązek, jaki spoczywa na pracodawcy, to prawidłowe poinformowanie pracownika o zastosowanej sankcji. 

Decyzja o ukaraniu musi mieć formę pisemną i zawierać uzasadnienie oraz pouczenie o prawie do odwołania. Pracownik ma 7 dni na złożenie sprzeciwu od dnia doręczenia zawiadomienia o nałożeniu kary. Natomiast jeżeli pracodawca odrzuci sprzeciw pracownika, dotyczący zastosowania kary porządkowej, może on wystąpić do sądu pracy z żądaniem uchylenia kary.

W przypadku, gdy sąd uzna, że kara została nałożona bezpodstawnie (zachowanie pracownika nie usprawiedliwiało takiej decyzji) lub z naruszeniem przepisów, wydany zostanie wyrok uchylający decyzję o ukaraniu, zaś pracodawca będzie zobowiązany do usunięcia adnotacji o karze z akt osobowych pracownika.

Dodatkowo, wobec pracowników objętych szczególną ochroną (np. działaczy związkowych, kobiet w ciąży), przed nałożeniem kary może być wymagane zasięgnięcie opinii reprezentującej pracownika zakładowej organizacji związkowej.

Należy też pamiętać o ustawowym zakazie podwójnego karania za to samo przewinienie. Pracodawca może nałożyć na pracownika tylko jedną karę porządkową (np. upomnienie, nagana, kara pieniężna) za dane przewinienie, niezależnie od jego skutków czy powtarzalnych konsekwencji.

Jakie konsekwencje prawne niesie nałożenie kary porządkowej?

Nałożenie kary porządkowej przez pracodawcę wywołuje określone skutki prawne, które wpływają zarówno na sytuację pracownika, jak i na relacje w ramach stosunku pracy. Sankcje te mają swoje źródło w przepisach Kodeksu pracy i dotyczą nie tylko wymiaru dyscyplinarnego, ale również formalnych aspektów zatrudnienia, takich jak ewidencja kadrowa czy możliwość dochodzenia roszczeń przed sądem pracy.

Najważniejsze konsekwencje dla pracownika:

• odnotowanie faktu nałożenia kary porządkowej na pracownika w jego aktach osobowych,
• potencjalny wpływ na ocenę pracownika, awanse i premie,
• skutki finansowe (w przypadku kary pieniężnej),
• ryzyko dalszych działań dyscyplinujących przy powtarzających się naruszeniach.

Dla pracodawcy:

• obowiązek przestrzegania procedury i dochowania terminów,
• ryzyko podważenia zasadności kary w razie błędów formalnych,
• możliwość dochodzenia przez pracownika roszczeń przed sądem pracy w przypadku naruszenia przepisów.

Warto również zaznaczyć, że kara porządkowa traci moc po upływie roku nienagannej pracy pracownika od dnia jej nałożenia. Pracodawca może również zdecydować o wcześniejszym usunięciu wzmianki o karze z akt osobowych.

Podsumowanie

Kara porządkowa to środek prawnie dopuszczalny, który ma pomóc zapewnić porządek i dyscyplinę w miejscu pracy. Jej stosowanie jest ściśle uregulowane przepisami w Kodeksie Pracy.

Nałożenie kary porządkowej na pracownika wymaga zachowania określonych procedur i musi być odpowiednio uzasadnione. Zarówno pracodawca, jak i pracownik powinni być świadomi przysługujących im praw oraz obowiązków związanych z tym procesem.

Nasza kancelaria specjalizuje się w prawie pracy i z przyjemnością udzieli wsparcia zarówno pracodawcom, jak i pracownikom - pomagając w prawidłowym stosowaniu przepisów, analizie zasadności kary czy reprezentowaniu stron w przypadku sporu. Zapraszamy do kontaktu.

Radca Prawny Justyna Kowalczyk