Czy można odziedziczyć długi po zmarłym krewnym? Jak uniknąć dziedziczenia długu zmarłego?

Śmierć bliskiej osoby to bardzo trudny moment. Wraz ze śmiercią bliskiej osoby i towarzyszącą jej żałobą pojawia się równie istotny temat – kwestia spadku po zmarłym. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że można odziedziczyć długi po krewnym wraz z majątkiem. Co mówi o tym prawo spadkowe i jak uniknąć dziedziczenia długów po spadkodawcy? Wyjaśnimy to dzisiaj krok po kroku i omówimy najważniejsze przepisy z Kodeksu Cywilnego związane z prawem spadkowym.

Dziedziczenie długów po zmarłym – co mówi polskie prawo?

Polskie prawo spadkowe jasno reguluje, że spadek po zmarłym obejmuje nie tylko aktywa (czyli np. nieruchomości, pieniądze, samochody), ale także pasywa, czyli długi osoby zmarłej. Zasada ta wynika bezpośrednio z przepisów Kodeksu cywilnego (art. 922 § 1 kc), który stanowi, że prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów Kodeksu cywilnego.

Innymi słowy – jeśli zmarły pozostawił po sobie zarówno majątek, jak i zobowiązania finansowe, to dziedziczy się je łącznie i traktuje na równi z mieszkaniem, samochodem, oszczędnościami czy innymi składnikami majątku. Dlatego przed przyjęciem spadku warto dokładnie sprawdzić, co wchodzi w jego skład - czy są tam jakieś nieuregulowane zobowiązania, np. kredyty, zaległości wobec ZUS czy nieopłacone rachunki.

Niestety brak wiedzy o istnieniu długów nie zwalnia od odpowiedzialności. Jeśli jako spadkobierca zdecydujesz się przyjąć spadek wprost, to odpowiadasz za wszystkie zobowiązania również swoim majątkiem. Dlatego tak istotne jest świadome i przemyślane podjęcie decyzji, najlepiej po konsultacji z prawnikiem specjalizującym się w prawie spadkowym.

Kiedy spadkobierca odpowiada za dług zmarłego?

Aby spadkobierca był zobowiązany do spłaty długów po zmarłym krewnym co do zasady powinien przyjąć formalnie spadek - czyli złożyć odpowiednie oświadczenie o przyjęciu spadku. Co ważne w przypadku kiedy nie przyjmie lub nie odrzuci spadku w wymaganym terminie, to automatycznie, zgodnie z prawem spadek zostaje przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza. 

Jakie są formy przyjęcia lub odrzucenia spadku z długami?

Co do zasady, prawo przewiduje trzy możliwości przyjęcia spadku:

• przyjęcie spadku wprost – co oznacza pełną odpowiedzialność za wszystkie zobowiązania finansowe, nawet przekraczające wartość odziedziczonego majątku. To wiąże się z zobowiązaniem spłaty długów nawet swoim własnym majątkiem.
• przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza – to bezpieczniejsza forma przyjęcia, w której odpowiedzialność za zadłużenie spadkodawcy ograniczona jest do wartości odziedziczonych aktywów,
• odrzucenie spadku– całkowite zrzeczenie się  zarówno majątku, jak i długów osoby zmarłej i nie ponoszenie żadnej odpowiedzialności.

Termin na złożenie oświadczenia

Każdy spadkobierca ma 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o tytule swojego powołania do spadku (czyli np. o śmierci bliskiego krewnego lub odrzuceniu spadku przez osoby wcześniej powołane), na złożenie jednego z powyższych oświadczeń woli.

Można to zrobić:

• w sądzie rejonowym (wydział cywilny – spadkowy), właściwym według ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego,
• lub u notariusza, który sporządzi akt notarialny przyjęcia lub odrzucenia spadku.

Czy wierzyciel może żądać spłaty długu od spadkobiercy?

Tak, jeśli spadkobierca przyjął spadek (zwłaszcza wprost), wierzyciel może domagać się zapłaty. W razie braku spłaty może nawet skierować sprawę do sądu i egzekucji przez komornika. Dotyczy to także sytuacji, gdy spadkobierca nie złożył żadnego oświadczenia. Tak jak pisaliśmy wyżej, spadek zostaje wówczas domyślnie przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza.

Jak sprawdzić wartość spadku i długów osoby zmarłej?

Aby świadomie podjąć decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, warto najpierw dokładnie poznać sytuację majątkową zmarłego. Więcej na temat nabycia i odrzucenia spadku znajdziesz tu.(link do artykułu) Polskie prawo spadkowe daje taką możliwość. Jako spadkobierca możesz ustalić, co dokładnie wchodzi w skład spadku po zmarłym, zarówno po stronie majątku, jak i zobowiązań.

W tym celu można wystąpić do sądu rejonowego o sporządzenie tzw. spisu inwentarza, który jest oficjalnym dokumentem przedstawiającym wartość majątku i długów zmarłego. Alternatywnie – taką czynność może również przeprowadzić notariusz, który sporządza tzw. wykaz inwentarza na podstawie oświadczeń i dostępnych dokumentów.

Taki spis obejmuje:

• wszystkie składniki aktywa spadku (czyli majątek),
• oraz pasywa spadku (czyli długi i zobowiązania takie jak kredyty hipoteczne i konsumenckie, pożyczki, niespłacone faktury, zadłużenie wobec ZUS lub urzędu skarbowego, a także ewentualne zaległości czynszowe czy alimentacyjne), a jego głównym celem jest umożliwienie spadkobiercy dokonania rzetelnej oceny – czy chce przyjąć spadek, a jeśli tak, to w jakiej formie.

Dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza – czym jest i czy chroni przed długami?

Jak już wcześniej wspomnieliśmy, przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza to jedna z trzech możliwych form przyjęcia spadku – i zarazem najbezpieczniejsza dla spadkobiercy w sytuacji, gdy nie jest pewny, jaka jest rzeczywista wartość majątku i długów zmarłego.

Na czym polega dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza?

W przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca odpowiada za długi spadkowe tylko do wysokości stanu czynnego spadku – czyli do wartości odziedziczonego majątku ustalonej według spisu inwentarza. Mówiąc prościej - jeśli wartość aktywów wynosi 50 000 zł, a zadłużenie spadkodawcy to 80 000 zł, to wierzyciele mogą żądać spłaty jedynie do kwoty 50 000 zł. Dzięki temu nie musisz pokrywać różnicy z własnej kieszeni.

To bardzo istotna ochrona – zwłaszcza w sytuacjach, gdy:

• spadek obejmuje zarówno majątek, jak i ukryte lub nieujawnione zobowiązania,
• nie ma pewności, ilu wierzycieli rzeczywiście istnieje,
• majątek trudno oszacować (np. nieruchomość z obciążoną hipoteką),
• lub gdy zmarły prowadził działalność gospodarczą, co potencjalnie wiązało się z ryzykiem zobowiązań wobec wielu podmiotów.

Kiedy forma ta jest przyjmowana automatycznie?

Jeśli spadkobierca nie złoży żadnego oświadczenia w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o powołaniu do spadku, uznaje się, że przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza. To rozwiązanie ma na celu ochronę osób nieświadomych zadłużenia zmarłego.

Co dzieje się z majątkiem i długami zmarłego bez testamentu?

W przypadku braku testamentu następuje dziedziczenie ustawowe – czyli spadek przypada najbliższym krewnym zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego. Oznacza to, że jeśli np. zmarły ojciec miał długi, mogą one przejść na dzieci czy wnuki – chyba że ci odrzucą spadek w terminie.

Czy dzieci i wnuki dziedziczą długi po zmarłej osobie?

Tak – jeśli wcześniej spadkobiercy z wyższej linii (np. rodzice) odrzucili spadek, to może on przypaść kolejnym zstępnym (dzieciom, wnukom). Dlatego ważne, by również one złożyły odpowiednie oświadczenia.

Podsumowując - czy można uniknąć dziedziczenia długów po spadkodawcy?

Tak – wystarczy odrzucić spadek lub przyjąć go z dobrodziejstwem inwentarza. W niektórych sytuacjach – gdy nikt nie chce dziedziczyć, nie ma testamentu lub nikt z powołanych go nie przyjmuje, to spadek przypada:

• gminie ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego, a jeśli nie da się go ustalić -
• Skarbowi Państwa.

Potrzebujesz pomocy? 

Każda sprawa spadkowa jest inna. Jeśli masz jakieś wątpliwości i chcesz mieć pewność, że Twoja decyzja co do przyjęcia lub odrzucenia spadku jest odpowiednia – skonsultuj się z Nami. Pomagamy m.in. w:

• analizie majątku i długów zmarłego,
• przygotowaniu i złożeniu oświadczeń,
• reprezentowaniu w postępowaniu spadkowym.

Więcej na temat naszego doświadczenia i usług związanych z prawem spadkowym znajdziesz tu.